Toen, nu & straks

Architectonische diamant

Zonnestraal, ontworpen in 1926 en geopend in 1928, wordt internationaal beschouwd als één van de hoogtepunten van de architectuur van de twintigste eeuw. Het complex is pionierswerk uit de periode van het Nieuwe Bouwen en werd gerealiseerd op landgoed De Pampahoeve tussen het bos en de heide. Voor de gemeente Hilversum is dit rijksmonument trots erfgoed. In 2018 was Zonnestraal zelfs bijna verkozen tot werelderfgoed.

Mooi verhaal 

De belangrijke geschiedenis van Zonnestraal is het waard verteld te worden. Het was de sociaal bewogen vakbondsleider Jan van Zutphen – ‘Ome Jan’ in de volksmond – die besloot om de koperen stelen die als restproduct overbleven in het diamantbewerkingsproces in te zamelen en te verkopen ten behoeve van diamantbewerkers met tuberculose. Zo werd de Stichting Diamantbewerkers Koperen Stelen Fonds (KSF) opgericht. Uit Jan’s initiatief is uiteindelijk in 1928 arbeids- en nazorgkolonie Zonnestraal voortgekomen.

Manifest van solidariteit en hoop

De genezing binnen het complex werd aangevuld met verdere genezing en voorbereiding op de terugkeer naar de maatschappij met bezigheden in het omringende landschap. Arbeid op het land fungeerde als medicijn. Zonnestraal nam patiënten op ongeacht hun afkomst en politieke- of religieuze overtuiging en uit heel Nederland. Dat was in die tijd, de jaren van de verzuiling, uniek. De plannen voor arbeids- en nazorgkolonie Zonnestraal kunnen worden gezien als een gebouwd manifest voor maatschappelijke solidariteit en collectieve hoop.

Sanatorium Zonnestraal

Kortom: Zonnestraal werd een beroemd sanatorium voor tuberculose patiënten. De patiënten verbleven er vanaf eind 1920 tot medio 1950. Ze bleven minstens een jaar op Zonnestraal. In het hoofdgebouw bevonden zich de onderzoeks- en operatieruimten, en de eetzaal. In de paviljoens waren de vleugels met individuele patiëntenkamers en er was een conversatiezaal. Vanuit de kamers kon het bed op het balkon worden gereden zodat de patiënt in de open lucht en in de zon lag. Een kamer wordt helemaal hersteld zoals die was ten tijde van het sanatorium en gaat fungeren als Museumkamer. Zo kun je je als bezoeker in de geschiedenis van Zonnestraal wanen.

Helende omgeving

Het landschap rond Zonnestraal is afwisselend en verveelt nooit. De ligging in de overgang van het laagveengebied van Loosdrecht naar de dekzandgronden van de Utrechtse Heuvelrug, de Hoorneboegse Heide en buitenplaats op de verhoging in het landschap Hoorneboeg, zorgt voor enorme hoogteverschillen. Eind 19^de eeuw ontstond de overtuiging dat zonlicht, lucht, rust en natuur een positieve bijdrage leverden aan het herstel van zieken. Gezonde luchten, dennegeuren, de rugdekking door de hoogtes en rustgevende kleuren maakten het landschap toen tot een helende omgeving. En dat is het nog steeds.

Trotse gemeente

Gedurende een aantal jaren wilde men Zonnestraal op de werelderfgoedlijst krijgen. Frank Meijer van MTD landschapsarchitecten omschreef de motivatie zo: “De landschappelijke en gebouwde ‘structuurdragers’ vormen essentiële componenten van het ensemble Zonnestraal die de nominatie tot Wereldmonument ondersteunen en mede rechtvaardigen.” De rijksoverheid droeg Zonnestraal uiteindelijk niet voor, maar de gemeente Hilversum is supertrots op de nieuwe ontwikkelingen die recht doen aan de historie en Zonnestraal weer laten stralen in haar omgeving.